YẾU TỐ RỪNG TRONG VĂN HÓA RAGLAI
Núi rừng của người Raglai sinh sống hàng trăm năm nay chỉ ở độ cao trên dưới 500m so với mực nước biển. Tất cả mọi hoạt động của họ luôn gắn bó với núi rừng. Núi rừng tồn tại trong không gian và là tự nhiên có trước. Khi người Raglai đến cư trú trên địa bàn tự nhiên này, cùng với quá trình tồn tại và phát triển trong không gian núi rừng họ đã tạo ra giá trị văn hóa liên quan đến môi trường tự nhiên này. Giá trị của núi rừng là sản phẩm trực tiếp của người Raglai, nói cách khác, núi rừng đã gián tiếp tạo ra các giá trị văn hóa của người Raglai. Do đó, nghiên cứu văn hóa núi rừng trong văn hóa của người Raglai chính là đi tìm giá trị của núi rừng được biểu hiện thế nào trong các thành tố chứa nó.
Núi rừng được người Raglai tận dụng hầu hết trong tất cả mọi hoạt động sống của họ. Bước ra khỏi nhà là họ đã đến rừng, thậm chí nhà còn được cất dưới những tán cây rừng. Ngay từ sáng sớm, mở mắt ra người Raglai đã thấy sừng sững trước mắt là núi và những cánh rừng ngút ngàn. Tiếng rừng thở cùng với họ từ trên sàn nhà, theo bước chân lên nương, nghỉ ngơi dưới tán rừng và đem về nghe tiếng suối, tiếng gió thổi của muôn ngàn là rừng như ru họ từ những câu hát kể sử thi theo họ vào giấc ngủ để sáng sớm hôm sau lại ra gặp núi rừng.
Rừng có hàng trăm loại gỗ quý để làm nhà ở, nhà kho và phục vụ cho các lễ nghi tín ngưỡng khi làm nhà mồ. Tri thức bản địa của người Raglai truyền lại cho con cháu nhận biết các loại gỗ như: dầu, lim, gõ, sến, táu, hương,.. Loại nào có thể dùng làm cột chôn xuống đất, mà không bị mối mọt, không mục ruỗng vì ẩm; loại cây nào có thể "dầm sương dãi nắng" để làm các trụ cọc cho các cây tiêu, bầu bí leo giàn từ năm này sang năm khác không hỏng; phân biệt loại cây nào làm nhà nhưng phần trên cao ( rui, mè, đòn tay, kèo ) vừa nhẹ vừa bền chắc. Rừng cho họ hàng trăm loại dây khác nhau dùng cột, chắp, nối bên chắc... Nếu hỏi bất cứ người Raglai nào về công dụng của cây song mây, có lẻ chúng ta sẽ được 1 câu trả lời giống nhau. Đó cũng chính là sự tiếp nhận tri thức từ lớp cha ông để lại và cũng là sự trải nghiệm hiện tại của họ với núi rừng
Mỗi Paloi Raglai cổ chỉ trên dưới 20 gia đình và cũng không bao giờ chọn thung lũng làm nơi cư trú. Theo quan niệm của họ, thung lũng là lối đi của ma quỉ. Người ta cũng không cư trú trên sống lưng của quả đồi làm nơi cư trú vì đây là đường đi của các thần. Giữa hai khe núi hẹp cũng không phải là không gian của con người. Vì vậy, người Raglai chỉ ngủ ở lưng chừng núi. Đó là không gian họ được quyền sở hữu mà không xâm hại đến thế giới khác rất cần được tôn trọng. Để cúng núi rừng hàng năm, người Raglai thường mở đầu bài khấn của mình bằng những lời:
"Trai pu!
Chưq dlai mũ Cơi Mashrĩh Mỏq Vila Chupaq luơi,
Pachũc palơi mũcơi largar tanãh riya ia djuh
Chưq dai jai yàc chưq chuah tarnãh largar pu vhum vhòq choq akiaq yàc hulơi luai yàc ia cat jua haravalơu vurùq catuaiq ahũc danan vinủq riya cha - na chauơr ...."
Tạm dịch
" Cầu bái chúa thần!
Núi rừng là do trời đất ông bà xưa để lại,
giử cho vững chắc làng xóm, cho trường tồn xứ sở đất đai, sông suối nước củi.
Núi rừng có nhang cây, con sông dòng suối có nhang sông, nhang suối, ao hồ mương máng ..."
còn tiếp.........
Nhà sàn của người Raglai tại Bác Ái |
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét